جدیدی ها کیستند؟

جنبش جدیدیه که در ابتدای قرن بیستم میلادی در آسیای میانه منتشر شد، درواقع ادامۀ منطقی غایه های ترقی پروری معارف پروران نیمۀ دوم قرن نوزدهم است. این مقاله با هدف بررسی سیر تطور این جنبش و پیامدهای آن به نگارش درآمده است. طبق نوشته های صدرالدین عینی، تحت تأثیر مطبوعات فارسی و ترکی و همچنین انقلاب های روسیه، ترکیه و ایران در آسیای میانه جوانانی پیدا شدند که خواستار دگرگونی نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور شدند. این جوانان پس از فاجعۀ شیعه و سنی ابتدای سال ۱۹۱۰م در شهر بخارا درپی تأسیس سازمانی مخفی به نام «تربیت اطفال» برآمدند که هدفش تشویق و ترغیب به اصلاحات عمومی بود. به رغم تلاش های ادارۀ سیاسی روس برای تعطیلی فعالیت های سازمان تربیت اطفال، این سازمان تا انقلاب فوریۀ سال ۱۹۱۷م به فعالیت های خود ادامه داد. پس از انقلاب فوریۀ ۱۹۱۷م در روسیه، فعالیت سیاسی جدیدان جوان بخاریان اوج گرفت؛ اما این گروه مدتی بعد به تعقیب و شکنجۀ امیر گرفتار آمدند. در سال ۱۹۱۸م، گروه چپ جوان بخاریان با همدستی دوایر کمونیستی بخارا براساس برنامۀ حزب کمونیستی روسیه تشکیل شد. در سال ۱۹۲۰م، گروهی از جدیدان در شهر تاشکند فرقۀ جوان بخاریان- انقلابیون را تأسیس کردند که این فرقه در همان سال به حزب کمونیستی بخارا پیوست و به قدرت رسد؛ اما از آنجا که حزب بلشویکان تحمل هیچ حزب دیگری را نداشت، کمر به نابودی جدیدان بست. چنان که مشاهده می شود، جنبش جدیدیه در طول حیات خویش مراحل مختلفی را طی کرده است که تا مدت ها به دلیل نظر منفی جناح حاکم نسبت به آن، از جانب عالمان جامعه شناس تاجیک مورد تحقیق قرار نگرفت. اما در سال ۱۹۸۸م، در تاشکند جلسه ای درباره این جنبش برگزار شد و شرکت کنندگان به این جمع بندی رسیدند که جنبش جدیدیه در تاریخ افکار سیاسی و اجتماعی آسیای میانه واقعه ای پیشرفته بوده و باوجود محدودیت های تاریخی و ضدیت هایش، در بیداری و خودآگاهی جامعه نقش برجسته داشته است.